هر چند مفهوم عوامل حیاتی موفقيت براي اولين بار در حوزه مديريت مطرح شد، در سالهاي اخير اين مفهوم به طور فزاینده‌ای توسط مشاوران و مديران سيستمهاي اطلاعاتي، براي تدوين راهبرد بكار گرفته شده است [21]. عوامل حیاتی موفقیت از ارکان جداییناپذیر نظامهای مدرن مدیریت و برنامهریزی راهبردی به شمار میروند و بسیاری از استراتژیستها با درک کلیات و مفاهیم عوامل حیاتی موفقیت بر پایه قضاوتهای ذهنی و تجربی، به شناسایی و استخراج آنها میپردازند [26].
عوامل حیاتی موفقيت از آن جهت اهميت مييابند كه هر چه سازمانها در تدوين راهبردهاي خود، توجه بيشتري به آنها مبذول دارند، از شانس بيشتري براي موفقيت برخوردار خواهند شد. شناسايي عوامل حیاتي موفقيت موجب ميگردد كه سازمان تصميمات راهبردی خود را در درجه اول بر اساس برخورداري حداقلي از همه عوامل و در درجه دوم بر اساس برتري در چند عامل پايهگذاري نمايد [21]. به بيان ديگر در صورتي كه يك سازمان، بتواند به واسطه راهبردهاي صحيح، در همه عوامل حیاتي موفقيت موقعيت مطلوبي داشته باشد و در عين حال در يكي از آن عوامل نسبت به ساير رقبا پیش‌تر باشد موفقيت خود را تضمين نموده است. همچنین آنالیز عوامل حیاتی موفقیت در نهایت ما را به چند مجموعه حیاتی از قبیل: مجموعه تصمیمات، مجموعه مفروضات و مجموعه اطلاعات حیاتی که مبنای طراحی مدل راهبردی دادهها است، هدایت میکند. لذا تدوين و مستندسازي و بررسی عوامل حیاتي موفقيت در هر سازمان به عنوان گام مهم و كمك كنندهاي از فرآيند تدوين راهبردهاي سازمان است و در بالاترین اولویتها قرار دارد [21و2].
در بررسی ادبیات موضوع بین عوامل حیاتی موفقیت و عوامل کلیدی موفقیت تفاوتی مشاهده نمیشود و صاحبنظران حوزه، این دو مفهوم را به جای یکدیگر به کار میگیرند. بنا بر این در این پژوهش از عبارت “عوامل حیاتی موفقیت” استفاده میشود.
2-3-1- منابع و ریشههای عوامل حیاتی موفقیت
در یک سازمان، سطوح و لایههای مختلف مدیران وجود دارد که هر یک ممکن است محیط عملیاتی متفاوتی داشته باشند. به این خاطر لایههای مختلف عوامل حیاتی موفقیت سازمان، از منابع متعددی ناشی میشود. این عوامل به طور عمده با توجه به لایه مدیریتی تعریف میشوند. راکارت 5 منبع کلیدی عوامل حیاتی موفقیت را برای سازمان بدین صورت تعریف میکند: “صنعتی که سازمان در آن رقابت میکند و حیات دارد”، “محیط کلی کسب و کار یا محیط سازمان”، “شناخت همتایان (رقبا)”، ” عوامل حیاتی موفقیت مرتبط با لایه مدیریت” و ” عوامل حیاتی موفقیت موقتی”[26]. الکس میلر[1] چهار منبع مهم ایجاد کننده عوامل حیاتی موفقیت سازمان را معرفی میکند که عبارتند از: “ویژگیهای صنعت”، “موقعیت و جایگاه رقابتی شرکت”، “محیط عمومی” و “توسعه سازمانی”. روکارت و همکارانش و رضاییان نیز چهار منبع اصلی برای عوامل حیاتی موفقیت معرفی نمودهاند: “فاکتورهای صنعتی”، “استراتژی رقبا، موقعیت صنعتی و محل جغرافیایی”، “عوامل محیطی” و “فاکتورهای زمانی”. انسف نیز “محیط سازمان” را منشأ اصلی این عوامل یاد میکند. تامسون و استریکلند[2] مدلی را معرفی مینمایند که در آن به دستهبندی عوامل حیاتی موفقیت میپردازند. مدل آنها شامل هفت گروه “تولیدی”، تکنولوژی”، “توزیع”، “بازاریابی”، “مهارت” و “توانایی سازمان” میباشد [25].
[1] Thompson and Strichland
[2] Alex Miller