بهره‌وری در سازمان‌

بهره‌وری در سازمان به استفاده بهینه از نیروي انسانی و منابع مادي موجود اشاره دارد. اگر چه عملکرد به طریقی بهره‌وری را تعیین می‌کند، اما این دو،یکی نیست. عملکرد نشان می‌دهد که تا چه حد به هدف نزدیک شده‌ایم. یعنی کمیت و کیفیت بازده بدست آمده را بیان می‌کند. اما بهره‌وری در سازمان فرایند سلسله اقدام‌ها و فعالیت‌های هماهنگ و برنامه ریزي شده به منظور بهبود وضعیت موجود برنامه‌ها و استفاده بهتر و اثر بخش تر از استعدادها، امکانات و تجهیزات فضاها و اماکن است. این اقدام‌ها و فعالیت‌ها در قالب برنامه‌هایی مدرن طراحی و اجرا می‌شوند. کارایی[1] و اثربخشی[2] دو مولفه مهم بهره‌وری هستند. در برخی از تعاریف بهره‌وری به دو مفهوم کارایی و اثربخشی اشاره شده است و بهره‌وری را حاصل جمع این دو دانسته‌اند. به طور خلاصه در مورد تعریف اثربخشی و کارایی به عنوان مفاهیمی اصلی در شناخت بهره‌وری می‌توان گفت اثربخشی به طور سنتی به عنوان تحقّق اهداف یک سازمان و کارایی به عنوان استفاده درست از منابع تعریف شده است. با توجّه به این دو تعریف، می‌توان بهره‌وری را درست انجام دادنِ کار درست تعریف کرد که دو مفهوم کارایی و اثربخشی را با هم در برمی گیرد. در کارایی چگونگی و نوع برنامه‌ها و فعالیت‌ها و صحیح انجام دادن آن‌ها مطرح است و در استفاده بهینه از همه منابع و عوامل در دست یابی به اهداف مطلوب، یعنی مطلوبیت در تخصیص منابع مورد توجه است. چلادوریا (1999) گزارش داد یک سازمان زمانی کارایی دارد که میزان خدماتی که به کارکنان و مشتریان خود ارائه می‌دهد بیش از مجموعه تعداد نیروي انسانی، میزان سرمایه، وسایل و تجهیزات و دیگر وسایل بکار گرفته شده باشد. در اثر بخشی برنامه هاي سازمانی، فعالیت‌های مقید و موثر انتخاب می‌شود که دستیابی به اهداف مصوب ممکن می‌شود. هر چند آرزوي تمامی مدیران حداکثر نمودن بهره‌وری واحد محل تحت امر خود است، اما ﻻزمه تحقق بخشیدن به این مهم آن است که نخست به همه عوامل موثر در بهره‌وری آشنا باشد و آن‌ها را در عمل بکار گیرد (کاوسی و همکاران، 1391). نیروری انسانی از جمله مهم ترین این عوامل محسوب می شود.

بهره‌وری نیروي انسانی عبارت است از استفاده بهینه از نیروي انسانی در جهت پیشبرد اهداف سازمان. عامل نیروي انسانی به عنوان یکی از سرمایه‌های با ارزش هر سازمان که از یکسو به طور مستقیم در تولید کاﻻ و خدمات شرکت می‌کند و از سوي دیگر به عنوان یک عامل ذیشعور و هماهنگ‌کننده سایر عوامل تولید شناخته شده و جایگاه ویژه‌ای در بین سایر عوامل دارد. بنابراین، بررسی عوامل موثر بر ارتقاء بهره‌وری نیروي انسانی از اهمیت قابل ملاحظه ای برخوردار است (طالقانی و همکاران، 1390).

کارکنان سرمایه‌های با ارزش هر سازمان هستند. دستیابی به هدف‌های هر سازمان در گرو مدیریت درست این منابع با ارزش است. نیروي کار عامل مهم و موثر در بهره‌وری است. نیروي کار اگر با آرامش خاطر و انگیزه قوي، اشتغال به کار داشته باشد و به دﻻیل گوناگون از آینده واهمه نداشته باشد، بهره‌وری باﻻتر خواهد داشت. مجموعه ای از عوامل و ارزش‌های حاکم بر سازمان، بر روي بهره‌وری نیروي کار موثر هستند. مهمترین عاملی که بر روي بهره‌وری نیروي کار تاثیر دارد، انگیزه نیروي کار در انجام کار است. عواملی که بر روي انگیزه نیروي کار تاثیر دارند به دو دسته کلی، مادي و فرهنگ سازمانی وابسته هستند. عوامل مادي به میزان حقوق و دستمزد افراد در مقایسه با سطح قیمت‌ها در جامعه و براورد نیازهاي اولیه افراد (نیازهاي مازلو) بستگی دارد و عوامل فرهنگ سازمانی به این مسئله می‌پردازد که جو مدیریتی و فضاي سازمان براي کارگران چگونه است؟ یعنی مدیریت سازمان امکان بروز عقاید و افکار نو را به زیردستان خود می‌دهد یا خیر؟ آیا معیار انتخاب و به‌کارگیری افراد در مشاغل بر اساس شایستگی‌ها و صلاحیت‌ها است یا اینکه معیار صرفا بر اساس داشتن رابطه و اطلاعات محض است؟ آیا سیستم تشویق و تنبیه عادﻻنه در سازمان وجود دارد؟ میزان مشارکت در سازمان چقدر است؟ مدیران تا چه میزان محیط را براي انجام کار جذاب نموده‌اند (ابطحی و کاظمی، 1380).

[1] Efficiency

[2] Effectiveness