تعریف و انواع مالیات

واژه مالیات که از مال گرفته شده از نظر فرهنگ‌شناسان در معانى زیر بکار برده شده است:

(اجرو پاداش)(زکات مال) (سرپرستى و چراندن گله‌هاى گوسفند) (جریمه‌اى که حکومت بمناسبت ارتکاب جرام ویژه از مرتکبین مى‌گیرد)(باج)(خراج) و بالاخره مالى که دولت‌ها بطور سالانه از شهروندان خود مى‌گیرند. اما دراصطلاح اقتصاددانان جدید مالیات اینگونه تعریف شده است:

مالیات مقدار پول و یا مالى است که شهروندان یک کشور طبق قانون به دولت خود مى‌پردازند تا در جهت اداره امور کشور، تامین کالاها و خدمات عمومى و ضرورى تضمین امنیت و دفاع همگانى و عمران و آبادانى توسط دولت مورد بهره‌بردارى قرار بگیرد.

مالیات ریشه تاریخى طولانى و عمیقى دارد و عمر آن با پیدایش نخستین حکومتها و سازمانهاى مدیریت اجتماعى همراه مى باشد. مالیات را بر پایه مبانى ملاکها واعتبارات گوناگون مى‌توان تقسیم بندى کرد وانواع آن را مشخص نمود (اميني و همکاران، 16:1384).

• مالیات مستقیم و غیرمستقیم

براساس این تقسیم‌بندى مالیات از نظر چگونگى تعلق گرفتن به کالاهاى مورد مالیات دو نوع مى‌تواند باشد: مستقیم یا غیرمستقیم.

مالیات مستقیم: بدون هیچ واسطه‌اى روى درآمدافراد و یا سازمانها و موسسات اقتصادى بسته شود و توسط مامورین دولتى بطور مستقیم وصول شود. مانند مالیات سرانه اى که دولت براساس افراد ساکن در کشور و طبق آمارافراد از هر خانوار، می‌گیردو از این قبیل مالیاتى که دولت بطور مستقیم از حقوق کارمندان خود کسر مى‌کند.

مالیات مستقیم اگر براساس میزان دارایى و یا درآمد اشخاص و موسسات استوار باشد و شامل درآمدهاى سطح پایین نگردد در تامین عدالت اجتماعى نقش بسزایى خواهد داشت.

مالیات غیرمستقیم: آنست که با واسطه و بطور غیرمستقیم از اصل در آمد شهروندان گرفته مى‌شود و اغلب پرداخت‌کننده مى‌تواند آنها را به اشخاص دیگرى منتقل کند و یا خود وسیله پرداخت مالیات باشد.

مالیات غیرمستقیم در شکل‌هاى گوناگونى قابل پیاده شدن مى‌باشد و پرداخت آن نیز با اینکه بر دوش همگان مى‌باشد ولى محسوس نیست و بطور معمول عموم مردم وجود آن رااحساس نمى‌کنند.

مانند: عوارض گمرگى که بر ورود و صدور کالاها بسته مى‌شود که در نهایت از نوع مالیات غیرمستقیم بشمار مى‌آید. زیرا وارد کننده کالا به میزان عوارضى که ازاین بابت به دولت مى‌پردازد به نرخ فروش کالا در بازارهاى داخلى مى‌افزاید چنانکه صادرکنندگان کالاهاى داخلى به خارج نیز در هنگام خرید و فروش میزان عوارضى را که باید بابت صدور کالا بپردازند از نظر دور نمى‌دارند.

مالیات بر فروش از دیگر شکلهاى مالیات غیرمستقیم مى‌باشد. و آن به این صورت است که ابتدا دولت روى یک کالاى ویژه، مالیات مى‌بندد و در نتیجه بطور قهرى قیمت آن، براى مصرف‌کنندگان افزایش مى‌یابد و در مجموع باید گفت: سنگینى مالیاتهاى غیرمستقیم بر دوش اکثریت قشرهاى کم درآمد و فقیر جامعه مى‌باشد: زیرا در پرداخت این مالیات آن کس که دارد و آن کس که ندارد هر دو باید زیریک بار بروند در این صورت فشار بر کسى است که ندارد (رنگریز و خورشیدی،93:1381).

در تقسیمى دیگر از مالیات از این دیدگاه که چند درصد مالیات گرفته شود واز چه نوع درآمدى و با چه محاسبه اى مالیات به سه نوع تقسیم مى‌شود:

• مالیات تصاعدى
• مالیات تنازلى
• مالیات تعادلى

مالیات تصاعدى: به این صورت است که آنانى که از درآمد بیشترى برخور دارند، بصورت تصاعدى مالیاتشان افزایش مى‌یابد و درصد بیشترى از درآمدشان را بایستى به عنوان مالیات پرداخت کنند.ازاینرو میزان مالیات هماهنگ با میزان رشد درآمد افزایش مى‌یابد. در نوع تصاعدى ثروتمندان بمراتب بیشتراز فقرا مالیات مى‌پردازند و قشرهاى فقیر جامعه در بلند کردن اهرم سنگین مالیات سهم بسیار کمترى دارند.

مالیات تنازلى: عکس روش تصاعدى است. یعنى نظام مالیاتى کشور بگونه اى تنظیم شده است که هر چه درآمد پایین‌تر باشد مالیات بیشترى بایدپرداخته شود و در برابر آنانى که از ثروت بیشترى برخوردارند مالیات کمترى مى‌پردازند.