فایل پایان نامه انواع ارتباط

در آموزش و پرورش وقتی صحبت از ارتباط میان معلم و دانش­ آموزان به میان می­آید، هدف­هایی چون 1. شناخت، 2. انتقال 3. تاثیر 4. کنترل و هدایت به ذهن متبادر می­گردد. به بیان دیگر، مجموعه فرایند آموزشی در واقع تلاشی در راستای تغییر شرایط یادگیری و تاثیر و کنترل فکری و رفتاری دانش­ آموزان می­باشد که در نتیجه آن توانایی­ها و تمایلات دانش­ آموزان شناخته شده و اطلاعات به دست آمده به هدایت آنان منجر خواهد گردید (شعبانی، 1390).

امروزه عواملی چون تکوین نظام آموزشی، از یک طرف و توسعه فن آوری ارتباطات، از طرف دیگر می­توانند نقش بسزایی در دگرگونی هدف­ها ایفا کرده و آن­ها را روز به روز متنوع­تر سازند. این تنوع و از طرف دیگر تداخل روش­های مختلف ارتباطی، که به صورت شفاهی، کتبی یا غیرمستقیم می­باشد، موجبات تداخل هدف­های ارتباطی را فراهم می­آورند. به این جهت روش­های معمول گذشته نمی­تواند کارایی لازم را برای مقابله با تغییرات پیچیده امروزی داشته باشد. ناگزیر تحقق هدف­های متنوع، اعمال شیوه ­های جدیدی را طلب می­ کند (وکیلیان، 1386). لذا صاحب نظران برای آشنایی هر چه بیشتر معلمان، که همواره برای برقراری ارتباط مطلوب با دانش آموزان و ایجاد تغییر و تحول با آنان تلاش می کنند نمونه­هایی از روش­های ارتباطی را پیشنهاد کرده که به اختصار به آن­ها اشاره خواهد شد:

– ارتباط ارادی و ارتباط غیرارادی: ارتباطی را ارادی می­گویند که با طرح و برنامه ­ریزی قبلی بوده و حساب شده و سنجیده باشد و چنانچه فاقد طرح و برنامه ­ریزی قبلی باشد، ارتباط از نوع غیرارادی خوانده می شود. برای مثال، اگر معلمی قبل از رفتن به کلاس برای انتقال مفاهیم و معلومات علمی خود، دانش پایه و علاقه دانش­ آموزان را برای تدریس در نظر داشته و بر اساس آن­ها و عوامل دیگر، طرح درس تهیه کند، شیوه وی را روش ارتباط ارادی می­نامند.

– ارتباط رسمی و ارتباط غیر رسمی: ارتباط رسمی در واقع به آن دسته از شیوه ­های ارتباطی گفته می­شود که در محیط­های رسمی شکل می­گیرد. برای مثال، ارتباط­هایی که در سازمان­های آموزشی به منظور ابلاغ آیین نامه­ها و مقررات به زیردستان برقرار می­شود، ارتباط رسمی خوانده می شود. از طرف دیگر، ارتباط غیررسمی، آن نوع ارتباطی است که بین دو نفر یا دو گروه به صورت عادی و غیر رسمی صورت می­پذیرد. به اعتقاد دست اندرکاران، ارتباط غیررسمی صمیمانه­تر و عمیق­تر از ارتباط رسمی بوده واساسا خاص گروه­هایی است که با همدیگر ارتباط چهره به چهره و نزدیک دارند (شعبانی، 1390).

– ارتباط یک طرفه و ارتباط دو طرفه: در ارتباط یک طرفه انتقال پیام از فرستنده پیام آغاز گردیده و به گیرنده یا گیرندگان پیام ختم شده و گیرنده یا گیرندگان پیام نمی­توانند واکنش خود را از مفاهیم پیام به فرستنده آن انتقال دهند، مانند هنگامی که ارتباط از طریق روزنامه و یا تلویزیون برقرار می­گردد. برعکس در ارتباط دو طرفه، به طور مستمر نقش فرستنده و گیرنده پیام در جریان فعالیت­های ارتباطی تغییر یافته و واکنش­های گیرنده و فرستنده پیام بر اساس همین امر شکل می گیرد، مانند ارتباطی که معلم و دانش آموز به طور مستقیم و چهره به چهره در کلاس درس برقرار می­سازند. کارشناسان مسائل تربیتی، ارتباط دو طرفه را موثرتر از ارتباط یک طرفه ارزشیابی کرده­اند. به همین جهت هم در ارتباط های یک طرفه سعی می­شود به نحوی از گیرندگان پیام بازخورد دریافت گردد تا اثربخشی آموزش افزایش یابد (به نقل از محمودی، 1382).

– ارتباط مستقیم و ارتباط غیرمستقیم: ارتباط مستقیم، ارتباطی است که بدون واسطه بین شخص فرستنده و گیرنده پیام ایجاد می­شود. و ارتباط غیرمستقیم یا با واسطه چهره به چهره نیست و جنبه شخصی ندارد، زیرا در چنین ارتباطی معمولا گیرندگان و فرستندگان پیام همدیگر را نمی­شناسند مانند مولف و خوانندگان کتاب بین انواع ارتباط، ارتباط مستقیم صمیمانه­ترین و کامل­ترین نوع ارتباط است. ولی از نظر تعداد افراد زیر پوشش و همچنین از لحاظ وسعت زمانی و مکانی محدود است.

-ارتباط فردی و ارتباط جمعی: ارتباط فردی، ارتباطی است که معمولا بین دو نفر یا چند نفر به وقوع می­پیوندد و بیشتر حالت مستقیم و شخصی دارد. و ارتباط جمعی، ارتباطی است که بین یک نفر با یک گروه یا گروهی با گروه کثیری برقرار می شود که ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد (محسنیان­راد، 1369).

– ارتباط کلامی و غیرکلامی: یکی از مهم­ترین ارتباط­ها در جریان تدریس ارتباط کلامی و غیر کلامی است. وقتی در جریان یک ارتباط، پیام ها به صورت رمزهای کلامی انتقال یابند، آن را«ارتباط کلامی» می­گویند (شعبانی،1390). حرکات و رفتاری که دارای معنی بوده اما به حالت کلامی و رفتاری ارائه نمی­ شود را ارتباط غیرکلامی­ نامیده که این ارتباط در درک احساس و انگیزه درونی فرستنده یا دریافت کننده پیام ها نقش عمده­ای را ایفا می کند (فتحی­آذر، 1382).

در این تحقیق بر کنش و واکنش یا ارتباط کلامی بین معلم و دانش آموزان در جریان تدریس تاکید می­شود. و ارتباط کلامی برقرار شده بین معلم و دانش­آموز، دانش­آموز با دانش­آموز مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد.

2-7- کنش و واکنش کلامی

ابتدا کنش و واکنش تعریف می شود و سپس به تعریف کنش و واکنش آموزشی و انواع آن اشاره می­شود و در نهایت فنون تحلیل کنش و واکنش توضیح داده می شود.

2-7-1- مفهوم کنش و واکنش

کنش و واکنش معادل واژه انگلیسی « interaction» است. و در فرهنگ لغت به معنای «تاثیر چند چیز به همدیگر، عمل متقابل» ترجمه شده است (به نقل از محمودی، 1382). فرهمینی فراهانی (1378) کنش و واکنش را به شرح زیر تعریف نموده است؛

رابطه موجود بین دو سری واحد یا سیستم (از هر نوع) به صورتی که فعالیت هر یک به وسیله فعالیت دیگری مشخص شود در تعامل اجتماعی «رفتار یک فرد به عنوان محرک برای رفتار فرد دیگر عمل می کند و بالعکس» و در تعامل آماری «آثار دو یا چند متغیر که وابستگی متقابل دارند».

رویدادهای دو جانبه ای که حداقل به دو شئ یا دو فعالیت نیاز دارند (تلو[1]، 2002).

2-7-2- کنش و واکنش آموزشی

واگنر[2] کنش و واکنش آموزشی را به شرح زیر تعریف می کند:

تلاشی است که بین» یادگیرنده و محیط یادگیرنده برای شکل دادن رفتار یاگیرنده نسبت به نتایج آموزشی صورت می­گیرد. محیط یادگیرنده ممکن است معلم، سایر یادگیرندگان و محتوای دوره باشد». تعریف واگنر از کنش و واکنش را می توان با مثالی به صورت زیر بیان کرد: در یک مورد از کنش و واکنش یادگیرنده – مربی، معلم یک شخص است )شخص اول) که اطلاعات را در شکلی ارائه می کند (عمل الف)، دانش­آموز یک شخص است (شخص دوم) که اطلاعات را دریافت و پردازش می­ کند (عمل ب و پ و…. ). فرایند کنش و واکنش مشابه بالا را می­توان برای هر یک از کنش و واکنش دانش­آموز – محتوا و دانش­آموز – دانش­آموز بیان نمود (به نقل از تلو، 2002).

مور[3] (1989) کنش و واکنش آموزشی را به سه حالت زیر تقسیم بندی می کند:

یادگیرنده  – محتوا

یادگیرنده – مربی

یادگیرنده –  یادگیرنده

2-7-3- فنون تجزیه و تحلیل ارتباط کلامی

با توجه به اهمیت ارتباط کلامی در کلاس­های درسی، محققان و اندیشمندان در جهت تجزیه و تحلیل آن اقدام نموده ­اند و روش­هایی را ابداع نموده ­اند. در اینجا به نمونه­ای از روش­ها و تکنیک­ها، که با بهره گرفتن از آن­ها گفتارهای کلاسی ثبت و ضبط می­گردد، اشاره می­شود (پرات[4]، 1982):

1)- فن کلمه به کلمه ) لفظ به لفظ ( انتخابی: همچنان که این مفاهیم نشان می­ دهند، به هنگام استفاده از فن لفظ به لفظ انتخابی، مشاهده گر)یا معلم که از ضبط صوت استفاده می­ کند( یک ثبت نوشتاری کامل از آنچه درکلاس گفته می­شود را تنظیم می­نماید. البته همه رویدادهای کلامی نوشته نمی­ شود بلکه کلمات بااهمیت ثبت می­گردد. از این نظر، فن لفظ به لفظ انتخابی است. در این فن، ابتدا همه واکنش­های کلامی مورد نظر برای تجزیه و تحلیل انتخاب می­شوند و سپس تجزیه و تحلیل می­گردند. واکنش­های انتخابی عبارتند از: تعاملات کلامی که تدریس موثر یا غیرموثر را منعکس می­ کنند؛ مانند سوالات معلم، پاسخ­های دانش­ آموزان، پاسخ­های معلمان، دستورات معلمان .بنابراین کلمات دقیق بکار رفته ثبت می­گردد و سپس تجزیه و تحلیل می­گردند و در نهایت تدریس معلم ارزشیابی می­گردد.

2)- ثبت و ضبط رفتارها بر اساس چارت­های ترتیب نشستن افراد:

بعضی فنون برای مشاهده رفتارهای معلم و دانش­ آموزان از ترتیب نشستن افراد استفاده می­ کنند، معلمان از این فنون، بخاطر مزیت­هایی که دارند، برای اهداف متفاوتی استفاده می­ کنند. همچنین تعبیر و تفسیر اطلاعات بدست آمده از طریق این فنون ساده و آسان است.

این فنون، انواع مختلفی دارند که در زیر به آنها اشاره می­گردد:

الف)- فن در حال انجام تکلیف ب)- فن جریان کلامی ج)- فن الگوهای حرکت

3)- تجزیه و تحلیل مذاکره­ای: در این روش، هر نوع کنش و واکنش کلامی به عنوان مذاکره مطرح می­شود که بین معلم و فراگیر و یا افراد دیگر به وجود می­آید. از تجزیه و تحلیل این مذاکرات است که می­توان در بهبود روابط انسانی کمک گرفت. این روش با نشر کتابی توسط هریس[5] گسترش یافت. این نظریه بر این اساس استوار است که در نهاد هر فرد سه نوع منش وجود دارد که در گفتار خویش آن را منعکس می­سازد. با بررسی محتوای کلمات و جملات رد و بدل شده بین افراد، می توان چگونگی تایید این سه مورد، یعنی من والد، من بالغ و من کودک را تشخیص داد و واکنش طرفین مذاکره را بررسی نمود (فتحی­آذر،1382).

انواع من :

من والد: فرد خود را بزرگ­تر و طرف مقابل خود را کوچک­تر تلقی می­ کند. بنابراین تن گفتار بالا بوده و حالت آمرانه در گفتار دیده می­شود و انتظار فرمانبرداری و تبعیت نیز وجود دارد.

من کودک: در برقراری ارتباط با من کودک، اکثر واکنش­ها از انگیزه آنی و بدون تفکر ناشی می­شوند. بنابراین، جریان دوراندیشی یا پیش اندیشی در آن­ها کمتر روی می­دهد. همچنین فرد خود را کوچک­تر تلقی نموده و ترس و لرز در گفتار دیده می­شود. علاوه بر ترس و لرز از کلمات اعتذاری بیشتر استفاده می­شود.

من بالغ: من بالغ ایده آل ترین حالت من است. منطق در گفتار حاکم بوده و هدف یادگیری است. بنابراین امکان بحث و گفتگو و سوال و جواب در این نوع من وجود دارد (فتحی­آذر،1382).

4)- تحلیل ارتباط کلامی فلندرز:

این روش در اواخر دهه 50 و اوایل دهه 60 تدوین گردیده است. حداقل منشاء 20 روش شده است … و آخرین و نهایی­ترین نسخه ویرایش شده آن در دهه 1970 توسط فلندرز گزارش شده است (براون[6]، 1373).

بسیاری از محققان و معلمان مقاطع و رشته­های مختلف تحصیلی از این روش برای تحلیل رفتارهای کلامی در کلاس درس استفاده کرده­اند. این سیستم در سطح خرد و کلان در مشاهدات کلاسی در زمان­های مختلف بکار رفته است (محمودی، 1382). پرات (1982) می­نویسد این روش نه تنها در سطح وسیع تحقیق شده است، بلکه به طور وسیع در برنامه­های تربیت معلم بکارگرفته شده است … این روش تحلیل کنش و واکنش نامیده می شود؛ بخاطر اینکه مقوله­های مشاهده­ای برای ثبت همه تعاملات کلامی که بین معلم و دانش­ آموزان در یک کلاس درس رخ می­دهد، بکار می رود. با ثبت و ضبط الگوهای کلامی می توان نوع سبک تدریس معلم را مشخص نمود.

در این روش کلاس درس به عنوان واحد کوچکی از جامعه تلقی می­شود. در این واحد می­توان چگونگی تعامل اجتماعی را با متغیرهایی بررسی کرد. اما در این بررسی باید تلاش کرد تا از اعمال نظرهای شخصی یا پیش­داوری­ها جلوگیری کرد (فتحی آذر، 1382). در این روند فلندرز (1970) ده عامل مهم برای تحلیل چگونگی تدریس و ارتباط در کلاس­های درس ارائه نموده است، که در جدول 2-5 آمده است. از ده عامل یاد شده، عوامل یک الی هفت به گفتار معلم مربوط است که از حالت غیرمستقیم تا مستقیم در نوسان است. بدین معنی که عوامل 1 الی 4 به تدریس غیرمستقیم و عوامل 5 الی 7 به تدریس مستقیم معلم مربوط می­باشند. عوامل 8،9 به گفتار فراگیر مربوط است که عامل 8 آن نوع گفتار از فراگیر می­باشد که در پاسخ به سوال معلم مطرح می­شود. اما عامل شماره 9 به نظریات، پیشنهادها و یا طرح سوال به حالت آزادانه از سوی فراگیر مربوط می­شود.

جدول 2-5- عوامل تجزیه و تحلیل تعاملی فلندرز (اقتباس از فتحی­آذر، 1382)

 

 

 

[1]- Tello

[2] -Wagner

[3] – Moor

[4] – Perrott

[5] – Harris

[6] – Brrown